It Tryater-gebou oan de Eastergrêftswâl yn Ljouwert waard freedtemiddei 25 novimber 2011 befolke troch in nuveraardich folkje. In bûnte samling fan sa’n twahûndert as hobbits, dwergen, minsken, elfen en oarken ferklaaide leafhawwers fan Fryske literateur wie dêr byinoar foar de presintaasje fan in unyk boek: de Fryske oersetting fan ien fan de grutste en meast ynfloedrike masterwurken út ‘e wrâldliteratuer: The Lord of the Rings fan J.R.R. Tolkien. De Fryske titel is: Master fan alle Ringen.
Yn in feestlike gearkomste oerhannige oersetter Liuwe Westra it earste eksimplaar fan ‘It Selskip fan de Ring’ oan syn frou Baukje Westra-Keulen. Westra hat tsien jier oan de oersetting arbeide. Oft diel twa en trije ek sa lang ûnderweis wêze sille, koe er net sizze. “Ik ha no fiif haadstikken ôf fan diel twa”, ferklapte er. It idee om Tolkien yn it Frysk oer te setten kaam by him op doe’t it earste diel fan de ferfilming yn ‘e bioskoop draaide, no tsien jier lyn.
By syn fertaalwurk hie Westra in protte oan de advizen fan de Amerikaanse professor Mark T. Hooker fan ‘e universiteit fan Indiana. Hooker is taalkundige, en stiet wrâldwiid bekend as in grut kenner fan Tolkien. Fia in skype-ferbining wie Hooker te gast by de boekpresintaasje. Hooker ferklearre dat dizze 58ste oersetting fan The Lord of the Rings in spesjaal plakje by him hat. It Frysk is de taal dy’t it tichtsteby it Ingelsk leit, de taal dêr’t Tolkien sels yn ‘libbe’. In oersetting nei dizze taal hat dêrom de grutste kâns dat de bedoeling fan de skriuwer sels maksimaal ta syn rjocht komt. De Fryske oersetting is dêrom, sa sei Hooker, ekstra nijsgjirrich foar taalkundigen.
Kommersjeel is it in spannend projekt, dizze útjefte. Jildsjitters wiene noadich en waarden fûn by de provinsje en ferskillende kulturele Fryske fûnsen. Fertsjintwurdigers dêrfan wiene dan ek oanwêzich by de presintaasje. Sy koene sadwaande ek mei diskussearje oer it nut en de needsaak fan útjeften lykas dizze. Om dy fraach goed út te djipjen wie der in foarumdiskusje mei saakkundigen op dit gebiet.
Is der wol in merk foar oersettingen? Wolle de minsken se wol lêze? Dy fragen kamen oan bar. De mieningen binne ferdield. De earste sprekker, Anne Dykstra fan de Fryske Akademy, sei sûnder pardon: ‘Lit mar sitte, ik sil der gjin bek op sette’.
Mar dizze ‘abbekaat fan ‘e duvel’, sa’t er himsels neamde, hat dochs nochal in iensume posysje yn ‘e Fryske literêre wrâld, sa die bliken. Foarum en seal wiene ienriedich fan miening dat it belangryk is dat monuminten út ‘e wrâldliteratuer ek beskikber wêze moatte yn it Frysk. Datselde jildt benammen ek foar berneboeken. Dat dizze wurken by it publyk al bekend binne, docht neat oan dit ferlet ôf. Yn de eigen taal is it dochs eigener.
Troch de ynset fan teaterman Thijs Feenstra kaam it ta in libbene diskusje tusken foarum en seal. In moaie útsetter is it wurdsje fan Tony de Haan, foarsitter fan it Tolkien-genoatskip Unquendor. De net-Fries De Haan sprekt de seal ta yn aardich geef Frysk. Dat leveret him in waarm applaus op.
Besjoch û.o. de foto’s.
Roman
Spannende, benaude en merakelse aventoeren yn Tolkiens fiktive wrâld Midierde oerset yn geef en oansprekkend Frysk troch Liuwe Westra.
De Hobbit Frodo Balsma krijt fan syn âlde nuveraardige omke Bilbo in wûnder kado presint: in magyske ring dy’t yn oerâlde tiden makke is troch de Tsjustere Hear Sauron om dêr de wrâld finaal mei te oerhearskjen. Frodo stiet foar de drege taak om dat op te kearen. Hy moat de Ring yn it fjoer fan ’e fulkaan, dêr’t dy yn smeid is, smite.
Dat smyt spannende, benaude en merakelse aventoeren op. Us krigele stek-yn-’e-bûse striidt tsjin – en mei – dwirgen, elven, keningen, ferflokte legers, trochtrape tsjoenders, mysterieuze Ringgeasten, fûle rôffûgels, mesjoche meunsters en oar aaklik njirrebrod.
Dat alles spilet yn in eksoatysk lânskip – ûnder- en boppe-ierdsk, paradyslik en tagelyk ûnherberchsum – mei idyllyske bosken, net te betwingen bergen, ûnpeilbere ravinen en dûnkere hoalen, kerbûstige rivieren en ûneinige seeën: Midierde – in fiktive wrâld, dy’t J.R.R. Tolkien sels skoep, kompleet mei folken, talen, skiednis en mytology.
De Hobbit fan John Ronald Reuel Tolkien (Bloemfontein 1892 – Bournemouth 1973) is de prolooch op Master fan alle Ringen, en stiet oan ’e widze fan ’e saneamde fantasy-literatuer.
De wrâldwiid populêre trilogy The Lord of the Rings (Hollânske oersetting: In de ban van de Ring) is ferfilme troch Peter Jackson en yn tsientallen talen oerset, dit is de fjouwerenfjirtichste.
Liuwe Westra levere in masterstik mei syn Fryske oersetting fan it earste diel The Fellowship of the Ring, It Selskip fan de Ring. Tolkien hie dêr grif niget oan hân, want hy begong syn wurk eins gewoan as taaloefening.
Resinsje LC 5 jannewaris 2012
