François Hemsterhuis (1721 – 1790) was in zijn tijd een bescheiden en toch beroemd Fries-Nederlands filosoof, die in het buitenland nog steeds veel aandacht geniet. In ons land is hij zeer ten onrechte weinig bekend en nog veel minder gekend. Geen onbekend fenomeen.

De Engelse Newtonkenner Michael Petry heeft zijn visie op Hemsterhuis gegeven in zijn werk ‘Frans Hemsterhuis’ (Baarn 1990). Petry zijn specialisme heeft hem bijzonder in de weg gestaan, door zijn vnl. wiskundige tekstkeuze. Het zullen echter Hemsterhuis’ filosofische werken moeten zijn die ons tonen waarom de Duitse Romantici zo enthousiast over hem waren. Dàt wordt zijn monument!

Het ware grondpatroon van de Romantiek is nog nooit aangewezen: door de complexiteit ervan en de onopgeloste tegenstrijdigheden en door onze eigen schuld. Men ziet er teveel een gevoelsreactie tegen de rationele Verlichtingsperiode in. Toch blijkt juist Frans Hemsterhuis een van de belangrijkste kroongetuigen van de doorstroming Verlichting-Romantiek en van de eenheid lichaam-ziel-geest.

Daarvan doet dit boek overtuigend verslag door Hemsterhuis’ oeuvre als één systematisch geheel te zien en ook zo aan te treffen. Deze ‘close-reading’ toont de Fries als een man met een koel hoofd, een warm hart en met een moreel orgaan als kompas voor een hogere staat.

Recensies (fragmenten)

/…/Mesland heeft ontdekt dat er een bijzonder sterke wisselwerking bestond tussen de filosofische ideeën van de Verlichting en de daarop volgende Romantiek en de grote aantallen ontdekkingen in de natuurkunde. Deze wetenschap is nog lang geen gemeengoed onder de historici, die deze tijdvakken bestuderen. Zij benadrukken juist de tegenstelling tussen Verlichting en Romantiek.
Leeuwarder Courant, Kerst Huisman, 20 september 2001

Meslands boekje over Frans Hemsterhuis is veel aardiger. Met deze vrijwel vergeten Friese filosoof (1721-1790) weten cultuurhistorici zich doorgaans weinig raad, omdat ze niet begrijpen waarom hij als typische Verlichtingsfilosoof zo populair was bij de Duitse romantici. Mesland laat zien dat Hemsterhuis veel te vaak is afgeschilderd als een weinig originele denker die nauwelijks iets toevoegde aan de in de achttiende eeuw gangbare ideeën. Hemsterhuis combineerde het rationalisme met een grote aandacht voor de menselijke psyche, waar door hij een belangrijke overgangsfiguur werd tussen twee periodes die we, bij gebrek aan beter, aanduiden als Verlichting en Romantiek.
De Groene Amsterdammer, Rob Hartmans, 15 septimber 2001

In Frans Hemsterhuis’ filosofie /…/ gaat G.M. Mesland nader in op het werk van de filosoof, die in 1721 in Franeker werd geboren en na 1755 een ‘hooggeplaatst ambtenaar’ in Den Haag was. Het bijzondere van de Fries-Nederlandse filosoof is dat zijn werk invloed heeft gehad op de Duitse dichters en denkers van de Romantiek. Mesland heeft willen nagaan ‘wat de Duitse Romantici nu zo stimulerend vonden in de geschriften van deze Nederlander of in de rechtstreekse contacten of in de correspondentie met hem’.
De Volkskrant, 17 augustus 2001